ЛЕКАРСТВЕННО-ИНДУЦИРОВАННЫЕ ПОРАЖЕНИЯ ПЕЧЕНИ И ГЕНДЕРНЫЕ РАЗЛИЧИЯ DRUG-INDUCED LIVER INJURY AND GENDER DIFFERENCES

• Published in: Наука и здравоохранение no. 1(26); pp. 179 - 190
• Main Authors: Г.Г., Бедельбаева, В.С., Рахметова, Б.Б., Камалова, Е.Б., Ужегова, Б.Е., Ердаш
• Format: Journal Article
• Language: Russian
• Published: 28.02.2024
• ISSN: 2410-4280
• DOI: 10.34689/SH.2024.26.1.022

Актуальность. Лекарственно-индуцированное поражение печени (ЛИПП) является потенциально серьезным клиническим состоянием, которое остается серьезной проблемой для пациентов, врачей и тех, кто участвует в разработке новых лекарственных препаратов. Ряд исследований показали, что заболеваемость ЛИПП варьирует от 1,4 до 19,1/100 000. В целом, женщины имеют в 1,5–1,7 раза больший риск развития побочных реакций на лекарства, а соотношение женщин и мужчин увеличивается после 49 лет, что свидетельствует о явной предрасположенности к ЛИПП после менопаузы. В этой связи актуальным на сегодняшний день является исследование причин развития ЛИПП в зависимости от половых различий пациентов. Цель: обзор литературы, посвященный эпидемиологическим аспектам, патогенетическим механизмам формирования и аспектам повреждения печени при ЛИПП, в зависимости половой принадлежности пациентов. Стратегия поиска. Поиск научных публикаций проводился в базах данных доказательной медицины (PubMed, Scopus, Cochrane Library, Medline), в электронных научных ресурсах (e-Library, CyberLeninka, медицинские сайты стран ближнего зарубежья), который позволил выявить около 135 литературных источников, 79 из них включены в данный обзор. Глубина поиска составила 30 лет (1992 – 2022гг.). Это связано с важностью основополагающих фундаментальных работ, раскрывающих базовые вопросы эпидемиологии, патогенеза и диагностических основ развития ЛИПП у представителей различных гендерных групп. Такого рода исследований с учетом гендерных аспектов не осуществлялись. Критерии включения: результаты современных исследований, выполненных с учетом всех требований доказательной медицины; данные фундаментальных базовых исследований, проведенных на разнообразных группах; англо- и русскоязычные публикации. Критерии исключения: «кейс-репорт»; источники ранее 1992 года, не соответствующие требованиям доказательной медицины; тезисы. Результаты: Обзор источников показал, что понимание эпидемиологических и патогенетических механизмов развития ЛИПП может предупредить или отодвинуть во времени поражения печени и развитие связанных с ним осложнений, а также позволит проводить скрининг и выявлять группы риска для последующего персонализированного подхода к ведению данной группы. Выводы: Эпидемиология ЛИПП в значительной степени недооценена, в то время как тяжесть и клиническое течение могут значительно варьироваться в разных исследованиях. Сообщается, что у женщин риск развития побочных реакций на лекарства в 1,5-1,7 раза выше. Различия в фармакокинетике, фармакодинамической экспрессии генов или активности метаболизирующих лекарства ферментов могут объяснять наблюдаемые различия между мужчинами и женщинами, и половые гормоны также могут играть определенную роль. Relevance. Drug-induced liver injury (DILI) is a potentially serious clinical condition that remains a major concern for patients, physicians, and those involved in the development of new drugs. A number of studies have shown that the incidence of DILI varies from 1.4 to 19.1/100,000. Overall, women have a 1.5-1.7 times greater risk of developing adverse drug reactions, and the ratio of women to men increases after 49 years, suggesting a clear predisposition to DILI after menopause. In this regard, the study of the causes of the development of DILI depending on the sex differences of patients is relevant today. Objective: A literature review focusing on epidemiological aspects, pathogenetic mechanisms of formation, and aspects of liver injury in DILI, depending on the gender of the patients. Search strategy. The search for scientific publications was carried out in the databases of evidence-based medicine (PubMed, Scopus, Cochrane Library, Medline), in electronic scientific resources (e-Library, CyberLeninka, medical sites of neighboring countries), which revealed about 135 literary sources, 79 of them are included in this review. The search depth was 30 years (1992 - 2022). This is due to the importance of foundational fundamental works that reveal the basic issues of epidemiology, pathogenesis and diagnostic foundations for the development of DILI in representatives of various gender groups. This kind of gender-sensitive research has not been done. Inclusion criteria: the results of modern studies performed taking into account all the requirements of evidence-based medicine; data from basic fundamental studies conducted on various groups; English and Russian-language publications. Exclusion criteria: "case report"; sources earlier than 1992 that do not meet the requirements of evidence-based medicine; theses. Results: A review of sources has shown that understanding the epidemiological and pathogenetic mechanisms of the development of DILI can prevent or delay liver damage and the development of related complications, as well as allow screening and identification of risk groups for a subsequent personalized approach to the management of this group. Conclusions: The epidemiology of DILI is largely underestimated, while severity and clinical course can vary significantly across studies. It is reported that women have a 1.5-1.7 times higher risk of developing adverse drug reactions. Differences in pharmacokinetics, pharmacodynamic gene expression, or activity of drug-metabolizing enzymes may explain the observed differences between men and women, and sex hormones may also play a role. Өзектілігі. Бауырдың дәрілік индукцияланған зақымдануы (БДИЗ) ықтимал ауыр клиникалық жағдай болып табылады, бұл пациенттер, дәрігерлер және жаңа препараттарды әзірлеуге қатысатындар үшін маңызды мәселе болып қала береді. Бірқатар зерттеулер БДИЗ ауруының 1,4-тен 19,1/100,000-ға дейін өзгеретінін көрсетті. Жалпы алғанда, әйелдерде дәрі - дәрмектерге жағымсыз реакциялардың даму қаупі 1,5-1,7 есе жоғары, ал әйелдер мен ер адамдар арақатынасы 49 жастан кейін артады, бұл менопаузадан кейінгі БДИЗ-ға айқын бейімділікті көрсетеді. Осыған байланысты пациенттердің жыныстық айырмашылықтарына байланысты БДИЗ дамуының себептерін зерттеу бүгінгі күні өзекті болып табылады. Мақсаты: пациенттердің жынысына байланысты эпидемиологиялық аспектілерді, патогенетикалық қалыптасу механизмдерін және БДИЗ бауырының зақымдану аспектілерін қарастыратын әдебиеттерге шолу. Іздеу стратегиясы. Ғылыми жарияланымдарды іздеу дәлелді медицина дерекқорларында (PubMed, Scopus, Cochrane Library, Medline), электрондық ғылыми ресурстарда (e-Library, Cyberleninka, жақын шет елдердің медициналық сайттары) жүргізілді, бұл шамамен 135 әдеби дереккөзді анықтауға мүмкіндік берді, оның 79-ы осы шолуға енгізілген. Іздеу ұзақтығы 30 жылды құрады (1992 – 2022жж.). Бұл әртүрлі гендерлік топтардың өкілдерінде БДИЗ дамуының эпидемиологиясының, патогенезінің және диагностикалық негіздерінің негізгі мәселелерін ашатын іргелі жұмыстардың маңыздылығына байланысты. Гендерлік аспектілерді ескере отырып, мұндай зерттеулер жүргізілген жоқ. Қосу критерийлері: дәлелді медицинаның барлық талаптарын ескере отырып орындалған заманауи зерттеулердің нәтижелері; әртүрлі топтарда жүргізілген іргелі базалық зерттеулердің деректері; ағылшын және орыс тілді басылымдар. Шеттету алып тастау критерийлері:" кейс-репортаж"; дәлелді медицинаның талаптарына сәйкес келмейтін 1992 жылдан бұрынғы дереккөздер; тезистер. Нәтижелер: дереккөздерге шолу БДИЗ дамуының эпидемиологиялық және патогенетикалық механизмдерін түсіну бауырдың зақымдануының және онымен байланысты асқынулардың дамуының алдын алуға немесе кейінге қалдыруға болатынын және осы топты басқаруға кейіннен жекелендірілген тәсіл үшін скрининг жүргізуге және қауіп топтарын анықтауға мүмкіндік беретінін көрсетті. Қорытындылар: БДИЗ эпидемиологиясы негізінен бағаланбайды, ал ауырлық пен клиникалық ағым әртүрлі зерттеулерде айтарлықтай өзгеруі мүмкін. Әйелдерде дәрі-дәрмектерге жағымсыз реакциялардың даму қаупі 1,5-1,7 есе жоғары. Фармакокинетикадағы, гендердің фармакодинамикалық экспрессиясындағы немесе дәрі-дәрмектерді метаболиздейтін ферменттердің белсенділігіндегі айырмашылықтар ерлер мен әйелдер арасындағы байқалған айырмашылықтарды түсіндіруі мүмкін, жыныстық гормондар да рөл атқаруы мүмкін.