ЧАСТОТА И ТЯЖЕСТЬ СОМАТОФОРМНЫХ РАССТРОЙСТВ И ПОВЫШЕННОЙ УТОМЛЯЕМОСТИ У ЖИТЕЛЕЙ ВОСТОЧНО-КАЗАХСТАНСКОЙ ОБЛАСТИ, ПОДВЕРГШИХСЯ ОБЛУЧЕНИЮ ВСЛЕДСТВИЕ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СЕМИПАЛАТИНСКОГО ЯДЕРНОГО ПОЛИГОНА PREVALENCE AND SEVERITY OF SOMATIC DISTRESS AND FATIGUE AMONG RESIDENTS OF EAST KAZAKHSTAN REGION EXPOSED TO RADIATION DUE TO THE ACTIVITY OF THE SEMIPALATINSK NUCLEAR TEST SITE

• Published in: Наука и здравоохранение no. 5(20)
• Main Authors: Л.М., Пивина, Ю.М., Семенова, Е.Т., Жунусов, Т.А., Булегенов, А.М., Манатова, Т.И., Белихина, Н.Е., Аукенов, T., Жунусова
• Format: Journal Article
• Language: Russian
• Published: 15.10.2020
• ISSN: 2410-4280
• DOI: 10.34689/SH.2018.20.5.014

Казахстан относится к числу промышленно-развитых стран мира и большая часть его территории находится под влиянием антропогенных и техногенных факторов риска, что способствует развитию неблагоприятной экологической ситуации, негативно влияющей на здоровье населения. Испытания ядерного оружия на Семипалатинском ядерном полигоне (СИЯП) вызвали значимые неблагоприятные изменения среды обитания сотен тысяч людей, которые теперь вынуждены жить и вести хозяйственную деятельность на территориях, загрязненных радионуклидами. Определенный интерес вызывает и изучение длительного влияния малых доз радиации на состояние психических функций. Среди населения загрязненных территорий постепенно нагнеталась стрессовая ситуация за счет распространения информации о значительных и необратимых последствиях испытаний ядерного оружия на здоровье людей. Цель данного исследования явилось изучение распространенности и тяжести соматоформных расстройств и повышенной утомляемости у жителей Абайского и Бородулихинского районов, пострадавших от многолетних испытаний на СИЯП, в сравнении с жителями экологически благополучного Курчумского района. Материалы и методы.Дизайн данного исследования был поперечным. В ходе исследования осуществлялся опрос населения трех районов Восточно-Казахстанской области: Бородулихинского, Абайского и Курчумского. Объем выборки по Абайскому району составил 222 человека, по Бородулихинскому району – 233 человек, по Курчумскому району (контрольная группа) – 245 человек. Для оценки наличия и тяжести соматоформных расстройств использовалась клиническая шкала PHQ-15, а для утомляемости – Multidimensional Fatigue Inventory (MFI). Статистическая обработка результатов проводилась с помощью статистического пакета программы SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) версия 20.0 для Windows (ГМУ г. Семей). Хи-квадрат Пирсона и критерий Манна-Уитни использовались при сравнении двух групп номинальных переменных. Различия между группами считались достоверными, если имели 5% уровень значимости (р<0,05) Результаты: Исследование распространенности соматического дистресса с помощью шкалы PHQ-15 показало, что минимальная степень расстройства (0-4 балла) встречалась у жителей Абайского района чаще (72,1%), чем у жителей Бородулихинского района и села Курчум (54,5% и 48,2%, соответственно). Различия в частоте минимальной степени СД были статистически значимыми при сопоставлении Абайского района и села Курчум (р<0,001), а также Абайского и Бородулихинского районов (р<0,001), но не значимы при сравнении села Курчум с Бородулихинским районом (р=0,171475). Легкая степень соматоформного расстройства (5-9 баллов по шкале PHQ-15) встречалась в контрольной группе (село Курчум) чаще, чем в Абайском и Бородулихинском районах (50,2%, 23,6% и 41,9%, соответственно). Показатель снижения активности у жителей Абайского района составил 10,098, что свидетельствует о наличии утомляемости высокой степени, в то время как в Бородулихинском и Курчумском районах этот показатель не имел различий и составил 8,184 и 8,158 соответственно, что характеризовало наличие умеренной утомляемости. Выводы: психофизиологический статус обследованного населения характеризовался преобладанием общей астении, снижением активности, проявлением соматической симптоматики средней тяжести, которые имели прямую зависимость «доза-эффект», т.е. были максимально выраженные у жителей Абайского района, имевших максимально высокие дозы облучения. Background: since Kazakhstan belongs to the range of industrialized world nations, most of its territory is affected by anthropogenic and man-induced risk factors, which contribute to the development of unfavorable ecological situation that has negative impact on the population health. Nuclear weapons tests at the Semipalatinsk nuclear test site have caused significant adverse changes in the habitat of hundreds of thousands of people who are now forced to live and conduct economic activities in territories contaminated with radionuclides. Studying the long-term effects of small radiation doses on the state of mental functions of local residents appears to be interesting. The stressful situation among the population of contaminated territories was gradually fueled by the dissemination of information on significant and irreversible consequences of nuclear weapons tests on human health. The aim of this study was to investigate the prevalence and severity of somatoform disorders and increased fatigue among residents of Abai and Borodulikha districts affected by long-term tests at the Semipalatinsk Nuclear Test Site, compared with residents of the ecologically safe Kurchum district. Materials and methods. This study had cross-sectional design. To achieve the study aim, a survey was conducted, which covered the population of three districts of East Kazakhstan region: Borodulikha, Abai and Kurchum. The sample size for the Abai district composed 222 people, the sample size for Borodulikha district was equal to 233 people, while the one for Kurchum district (control group) was 245 people. To assess the presence and severity of somatic distress the PHQ-15 scale was utilized, while the Multidimensional Fatigue Inventory (MFI) was used to test the presence of fatigue. The statistical processing of the study results was carried out using the SPSS statistical package (Statistical Package for the Social Sciences) version 20.0 for Windows (GMU Semey). Pearson’s chi-square and Mann-Whitney criterion were used to compare two groups of nominal variables. Differences between groups were considered to be significant if they had a 5% significance level (p <0.05). Results: the prevalence of somatic distress based on the PHQ-15 scale showed the minimal level (0-4 points) among residents of the Abai region in 72.1% of cases as compared to the inhabitants of Borodulikha district and Kurchum village (54.5% and 48.2%, respectively). The differences in the frequency of minimal degree of somatic distress were statistically significant when comparing Abai and Kurchum districts (p <0.001), as well as Abai and Borodulikha districts (p <0.001), but were not significant when comparing Kurchum and Borodulikha districts (p = 0.171475). A mild degree of somatic distress (5-9 points on the PHQ-15 scale) was found in the control group (Kurchum village) more frequently than in Abai and Borodulikha districts (50.2%, 23.6% and 41.9%, respectively). The index of activity decrease in the residents of Abai region was equal to 10.098, which indicates a high degree of fatigue, while in the Borodulikha and Kurchum districts this index appeared to be similar and amounted to 8.184 and 8.158 respectively, which signaled the presence of moderate fatigue. Conclusions: the psychophysiological status of the surveyed population was characterized by the prevalence of general asthenia, decreased activity, manifestation of somatic symptoms of moderate severity, which had a direct dose-effect relationship, i.e. were most pronounced among residents of Abai district, which had the highest doses of radiation. Кіріспе: Қазақстан өнеркісіпті-дамыған мемлекетер қатарына жатады және аумағының көп бөлігі антропогенді және техногенді қауіп-қатер факторларының әсеріне ұшыраған, бұл өз кезегінде халық денсаулығына жағымсыз әсер ететін қолайсыз экологиялық ситуациялардың дамуына әкеп соқтырады. Семей ядорлық полигонында жүргізілген ядролық қарулардың сынақтары (ССЯП) мыңдаған адамдардың өмір сүріп отырған орталарының маңызды қолайсыз өзгенрістерін тудырды, олар енді радионуклидтермен ластанған аумақтарда өмір сүріп, шаруашылық қызметтерін іске асыруға мәжбүр. Радиацианың созылмалы уақытта, аз мөлшерде психикалық функцияға әсер етуі белгілі бір қызығушылықты тудырады. Ядролық қару сынағының адам денсаулығына айтарлықтай және қайтымсыз салдарлары туралы ақпараттардың таралу есебінен ластанған территориялар тұрғындарын стрестік ситуацияға батырды. Мақсат: берілген зертттеудің мақсаты болып көп жылдық ССЯП-нының сынағынан зардап шеккен Абай және Бородулиха аудандарының тұрғындары арасындағы соматоформды бұзылыстар және жоғары мөлшерде қажудың таралуы мен ауырлығын экологиялық жағынан қолайлы болып келетін Күрішім ауданының тұрғындары жағдайымен салыстыра отырып зерттеу. Материалдар мен әдістер: берілген зерттеудің дизайны көлденең болды. Зерттеу барысында Шығыс Қазақстан облысының үш ауданының тұрғындары арасында сұрау жүргізлді, олар: Бородулиха, Абай, Күрішім аудандары. Абай ауданы бойынша іріктеме көлемі 222 адамды құрады. Бородулиха ауданы бойынша-233, Күрішім ауданы бойынша(бақылау тобы ) -245 адам. Соматоформды бұзылыстардың болын және ауырлығын бағалау үшін PHQ-15 клиникалық шкаласы ал қажуды анықтау үшінMultidimensional Fatigue Inventory (MFI) қолданды. Нәтижелердің статистикалық өңделуі SPSS (Statistical Package for Social Sciences) бағдарламасының статистикалық пакеті Windows –ке арналған (ГМУ г.Семей) 20.0 нұсқасы көмегімен жүргізілді. Пирсон Хи-квадраты және Манна-Уитни критерилері екі топтың номиналды ауыспалы белгідерін салдыстыруда қолданды. Мәнділік деңгейі 5 % болғанда топтар арасындағы айырмашылықтар дәйекті болып есептелінді. Нәтижелер: Соматикалық дистресстің тарамдылығын PHQ-15 шкаласымен зеррттеу бұзылыстың ең төмен деңгейі (0-4 балл) Абай ауданының тұрғындары арасында (72,1%) Бородулиха, Абай аудандары тұрғындарымен салыстырғанда (54,5% және 48,2%) жиірек кездесті.СД-нің төменгі деңгейінің жиілігінде Абай және Күрішім аудандарын салыстру барысында (р<0,001) сонымен қатар Абай және Бородулиха аудандарын салыстырғанда (р<0,001) айырмашылықтар мәнді болды. Бірақ Күршім және Бородулиха аудандарын салыстырғанда мәнсіз (р<0,171475) болды. Соматоформды бұзылыстардың жеңіл деңгейі (PHQ-15 шкаласы бойынша 5-9 балл) бақылау тобында (Күрішім ауданында) Абай және Бородулиха аудандарымен (50,2%; 23,6%; 41.9% сәйкесінше) салыстырғанда жиірек кездесті. Абай ауданының тұрғындары арасындағы белсенділіктің төмендеу жиілігі 10,098 құрады бұл қажудығ жоғарғы деңгейінің бар болуына күә, сол кезекте Бородулиха