ВЛИЯНИЕ ЭКОСИСТЕМЫ НА ЗДОРОВЬЕ ЧЕЛОВЕКА В ПРОМЫШЛЕННО РАЗВИТЫХ РЕГИОНАХ КАЗАХСТАНА. ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ INFLUENCE OF THE ECOSYSTEM ON HUMAN HEALTH IN THE INDUSTRIAL DEVELOPED REGIONS OF KAZAKHSTAN. A LITERATURE REVIEW

• Published in: Наука и здравоохранение no. 4(20)
• Main Authors: Г.Т., Нурмадиева, Б.А., Жетписбаев
• Format: Journal Article
• Language: Russian
• Published: 30.08.2018
• ISSN: 2410-4280
• DOI: 10.34689/SH.2018.20.4.008

Введение: В большинстве регионов нашей республики экологическая ситуация не только неблагоприятная, но и катастрофическая. Экологические проблемы крупных городов Казахстана связаны с развитием горнорудной, цветной и черной металлургии. Чрезмерно высокая концентрация населения, транспорта и промышленных предприятий приводит к нарушению экологического равновесия природной среды. Загрязнение атмосферного воздуха также является одной из основных причин нарушения экосистемы, которая негативно влияет на здоровье человека. Цель: проведение систематического поиска научной информации по вопросу влиянияэкосистемы промышленно развитых регионов Казахстана на здоровье человека. Стратегия поиска: Поиск источников проводился в базе PubMed (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/), с помощью специализированной поисковой системы Google Scholar и в электронной научной библиотеке CyberLeninka. Глубина поиска составила 15 лет: с 2003 по 2018 годы. Использовались следующие ключевые запросы: MeSH Terms: Kazakhstan, heavy metals, lead,technogenesis, bioaccumulation, environmental pollution. Критерии включения: публикации, находящиеся в полнотекстовом доступе, метаанализы и систематические обзоры; статьи на английском, русском языках, исследования, проведенные на территории Республики Казахстан. Критерии исключения: статьи, описывающие единичные случаи и серии случаев; статьи, опубликованные ранее 2003 года; материалы, не имеющие доказательной базы, резюме докладов, тезисы и газетные публикации. Всего было найдено источников 3871, из которых для последующего анализа отобраны 83. Результаты: Анализ литературных данных показал, что в Казахстане среди зон экологического напряжения особое место занимают Восточно-Казахстанская, Карагандинская, Павлодарская, Кустанайская, Актюбинская области, а из городов - Алматы, Усть-Каменогорск, Семей, Риддер, Хромтау, Кентау и др. [2]. Ежегодно 3 миллиона человек в мире умирают в результате болезней, вызванных загрязнением окружающей среды, из них 1,7 миллиона детей в возрасте до 5 лет (По данным ВОЗ, 2017). В Республике Казахстан каждый 10-й человек взрослого населения промышленных регионов с неблагоприятной экосистемой страдает болезнями сердечно-сосудистой системы различной степени тяжести. Например, удельный вес ишемической болезни сердца от общего количества заболеваний сердечно-сосудистой системы составил 28% в городе Экибастуз, 10% в городах Темиртау и Тараз, 8% в городе Усть-Каменогорск и 5% в городе Актау [21]. Выводы: Улучшение экосистемы в промышленно развитых регионах Казахстана и как следствие, возможное, снижение заболеваемости и улучшение показателей здоровья населения, является важнейшей задачей государства, общества и органов здравоохранения в целом. Introduction: In most regions of our republic, the environmental situation is not only unfavorable, but also catastrophic. Ecological problems of large cities of Kazakhstan are associated with the development of mining, non-ferrous and ferrous metallurgy. Excessively high concentration of the population, transport and industrial enterprises leads to a violation of the ecological balance of the natural environment. Air pollution is also one of the main causes of ecosystem damage, which adversely affects human health. Purpose: to conduct a systematic search for scientific information on the impact of the ecosystem of Kazakhstan's industrialized regions on human health. Search strategy: The search for sources was conducted in the PubMed database (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/), using the specialized Google Scholar search engine and CyberLeninka electronic scientific library. The depth of the search was 15 years: from 2003 to 2018. The following key queries were used: MeSH Terms: Kazakhstan, heavy metals, lead, technogenesis, bioaccumulation, environmental pollution. Inclusion criteria: publications in full-text access, meta-analyzes and systematic reviews; articles in English, Russian, studies conducted on the territory of the Republic of Kazakhstan. Exclusion criteria: articles describing single cases and series of cases; articles published before 2003; materials that do not have an evidentiary basis, summaries of reports, abstracts and newspaper publications. A total of 3871 sources were found, of which 83 were selected for subsequent analysis. Results: Analysis of literature data showed that in Kazakhstan, among the zones of ecological stress, one of the special places is occupied by the East Kazakhstan, Karaganda, Pavlodar, Kustanai, Aktobe regions, and from cities - Almaty, Ust-Kamenogorsk, Semey, Ridder, Khromtau, Kentau . [2]. According to the literature for 2016, annually 3 million people die in the world as a result of diseases caused by environmental pollution. Of these, 1.7 million children under the age of 5 years (according to WHO, 2017). In the Republic of Kazakhstan, every 10th person in the adult population of industrial regions with an unfavorable ecosystem suffers from cardiovascular diseases of varying degrees of severity. For example, the proportion of coronary heart disease from the total number of diseases of the cardiovascular system was 28% in the city of Ekibastuz, 10% in the cities of Temirtau and Taraz, 8% in the city of Ust-Kamenogorsk and 5% in the city of Aktau [21]. Conclusions: Improving the ecosystem in the industrialized regions of Kazakhstan and, as a consequence, possible, reducing morbidity and improving the health indicators of the population, is the most important task for the state, society and health authorities in general. Кіріспе: Республикамыздың көптеген аймақтарында экологиялық жағдай тек қолайсыз ғана емес, сонымен бірге апатты жағдай. Қазақстанның ірі қалаларының экологиялық мәселелері тау-кен, түсті және қара металлургияны дамытумен байланысты. Халықтың, көлік және өнеркәсіп кәсіпорындарының шамадан тыс жоғары концентрациясы табиғи ортадағы экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуына әкеледі. Адам денсаулығына теріс әсер ететін атмосфералық ауаның ластануы экожүйенің зақымдануының негізгі себептерінің бірі болып табылады. Мақсаты: Қазақстанның өнеркәсіптік аймақтары экожүйесінің адам денсаулығына әсері туралы ғылыми ақпараттарды жүйелі іздестіруді жүргізу. Іздеу стратегиясы: Іздеу көздері мамандандырылған іздеу Google Scholar жүйелерін және «қолмен» электронды ғылыми-зерттеу кітапханаларынCyberLeninka, сондай-ақ әдебиет талдауын пайдалана отырып, PubMed (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/) дерекқорда әдеби көздер іздестірілді. Іздеу тереңдігі15 жыл болды: 2003 жылдан 2018 жылға дейін. Біз PubMed-те мынадай негізгі түйінді сөздерді қолдандықMeSH Terms: Kazakhstan, heavy metals, lead,technogenesis, bioaccumulation, environmental pollution. Қосу критерийлері: мақалалардың толық нұсқалары, метаанализдер және жүйелік шолулар; Қазақстан Республикасының аумағында жүргізілген зерттеулер бойынша ағылшын, орыс тілдеріндегі мақалалар. Алу критерийлері: жалғыз жағдайларды сипаттайтын мақалалар және бірқатар оқиғалар; 2003 жылға дейін жарияланған мақалалар; дәлелдемелі базасы жоқ материалдар, есептердің жиынтығы, тезистер және газет публикациялар. Барлығы 3871 дереккөз анықталды, олардың83-і кейінгі талдау үшін іріктелді. Нәтижелері: Әдеби мәліметтерді талдау Қазақстанның экологиялық кернеу аймақтары ішінде Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар, Қостанай, Ақтөбе облыстарының және Алматы, Өскемен, Семей, Риддер, Хромтау, Кентау және басқа қалалардың ерекше орын алатынын көрсетті [2]. 2016 жылғы әдебиеттер мәліметтері бойынша, қоршаған ортаныңластануынан туындаған аурулардың нәтижесінде әлемде жыл сайын 3 миллион адам қайтыс болады. Олардың ішінде 5 жасқа дейінгі1,7 миллион бала (ДДҰ-ның 2017 жылға сай). Қазақстан Республикасында қолайсыз экожүйемен өнеркәсіптік аймақтардың әрбір 10-шы ересек тұрғындары түрлі дәрежедегі жүрек-қан тамырлары жүйесінің ауруларынан зардап шегеді. Мысалы, жүрек-қан тамырлары жүйесі ауруларының жалпы санының жүректің ишемиялықауруы үлесі Екібастұз қаласы 28%, Теміртау және Тараз 10%, Ақтау қаласы 5% және Өскемен қаласы 8% - ды құрады [21]. Қорытынды: Қазақстанның өнеркәсіптік өңірлеріндегі экожүйені жетілдіру және оның салдарынан сырқаттанушылықты төмендету және халықтың денсаулығы көрсеткіштерін жақсарту - мемлекет, қоғам және денсаулық сақтау органдары үшін ең маңызды міндет болып табылады.