Türk-İslâm Edebiyatında Besmelenâme Türü ve Besmele İçerikli Metinlerin Tasnifine Dair Bir Deneme

• Published in: Trabzon ilahiyat dergisi (Online) Vol. 7; no. 2; pp. 87 - 117
• Main Author: Bilgin, Emrah
• Format: Journal Article
• Language: Arabic; English; Turkish
• Published: Trabzon Üniversitesi 29.12.2020; Trabzon University
• Subjects: basmala; besmele; besmelenâme; besmelenāme; Din Bilimleri; divan poetry; divan şiiri; edebî türler; literary genres; turkish-islamic literature; türk-i̇slâm edebiyatı; Türkiye; Trabzon; Edebî Türler; Basmala; Türk-İslâm Edebiyatı; Divan Şiiri; Divan Poetry; Literary Genres; Turkish-Islamic Literature; Besmele; Besmelenâme; Besmelenāme
• ISSN: 2651-4559; 2651-4567
• DOI: 10.33718/tid.811235

İslâmiyet’in temel ögelerinden olan besmele, işlerin hayırla ile sona ermesi için mutlaka telaffuz edilmesi gerektiği söylenen ve Allah’ın rahmetinden yardım beklenildiği ifade edilen bir iltica lafzıdır. Kur’ân-ı Kerîm içerisinde Neml Sûresi’nde geçen besmele, edebiyatta da önemli bir yer edinmiş ve besmelenin klasik dönem eserlerinin başında yazılması da bir gelenek hâline gelmiştir. Bu çalışmada öncelikle besmeleye dair bilgi verilmiş, ardından besmelenâmeler konularına ve edebî tarzlara göre tasnif edilmiştir. Muhtevalarına göre besmelenâme türündeki manzumeler üç grupta incelenmiştir. Bunlar besmelenin sırlarının, faziletlerinin ve işe besmele ile başlamanın öneminin anlatıldığı metinlerdir. Ayrıca besmelenâmeler üslup bakımından da tetkik edilmiştir. Bu türdeki şiirlerde tespit edilebilen edebî tarzlar; tavsif, nasihatnâme, tahkiye, hasb-i hâl ve duânâme üsluplarıdır. Tasnifte her bir başlık altında ilgili başlığa dâhil olduğu düşünülen örnek metinler verilmiştir. Sadece besmele ifadesinin yazıldığı eserlerle birlikte -manzum ya da mensur- besmele konulu eserler de yazılmıştır. Konunun tamamıyla besmele, besmele ile işe başlamak ve önemi ya da besmelenin tanım ya da tavsifine ayrıldığı bu türün örnekleri, başlı başına bir türü oluşturabilecek özelliklere sahiptir. Bu vesile ile bazı çalışmalar içerisinde sadece adı geçen bu türün özellikleri, tespit edilen örneklerden faydalanılarak üzerinden makale içerisinde çıkarılmaya çalışılmıştır.