Czy przymiotnik może przybrać formę hipokorystyczną? Studium na przykładzie wyrazów określających barwy

• Published in: Rasprave Instituta za hrvatski jezik i jezikoslovlje Vol. 47; no. 1; pp. 149 - 172
• Main Authors: Sokołowska, Olga, Rychło, Mikołaj
• Format: Journal Article
• Language: English; Croatian
• Published: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje 2021
• Subjects: ekspresywy; funkcje; hipokorystyk; kolory; morfologia; słowotwórstwo polskie
• ISSN: 1331-6745; 1849-0379
• DOI: 10.31724/rihjj.47.1.5

Artykuł omawia zagadnienie klasyfikacji, funkcji oraz częstotliwości użycia pewnych form, które mogą przybierać niektóre przymiotniki w języku polskim, ze szczególnym uwzględnieniem wyrazów określających kolory. Chodzi tu o derywaty utworzone przez dodanie do podstawy słowotwórczej danego leksemu formantów takich, jak - utki , - uteńki , - utenieczki , - uśki , - usieńki , - usienieczki , - eńki , - usi oraz - uchny . Względy formalne uzasadniają określenie derywatów z wymienionymi sufiksami jako hipokorystyków, które mogą przybierać różne funkcje semantyczne i pragmatyczne. Kategoria hipokorystyków w dotychczasowych opracowaniach słowotwórstwa polskiego odnosi się wyłącznie do rzeczowników odrzeczownikowych. Niniejszy artykuł postuluje wprowadzenie tej kategorii w odniesieniu do przymiotników odprzymiotnikowych. The descriptive grammars of Polish recognize the category of hypocoristics only in connection with denominal nouns. This research demonstrates that there are good reasons to postulate an adjectival category for hypocoristic formations with regard to derivatives such as bielutki , bielusieńki , bialutki , bieluśki , bieluteńki , bieluchny , bieleńki , bialusieńki , bialuśki , bialuteńki , bielusi . A major argument for this refers to the analysis conducted in this paper, which identifies several recurring morphemes present both in typical nominal hypocoristics and, likewise, in the derived adjectives under investigation. The article also concerns the semantic and pragmatic effects of hypocorization of Polish colour terms in the role of attributive adjectives. A study in the National Corpus of the Polish Language with the aid of the PELCRA search engine into the occurrences of such forms confirms that adjectival colour terms perform both the semantic and pragmatic functions of hypocorisms specified in dictionary as well as encyclopaedic definitions of the phenomenon. However, the hypocoristic morphemes attached to colour adjectives, and to unmarked adjectives in antonymous pairs, do not signify a diminished size, but rather signal a positive emotional attitude in the speaker and are used to intensify the description of a colour sensation, i.e., to indicate that a given colour property is recognized in its prime. The pragmatic, emotional load of such terms seems to be no different than in the case of typical, nominal hypocoristic forms; the considered colour terms generally (though not always) express positive speaker attitude. Deskriptivne gramatike poljskoga jezika navode kategoriju hipokoristika samo u vezi s odimenskim izvedenicama. Ovo istraživanje pokazuje da postoje dobri razlozi da se postulira pridjevska kategorija za hipokoristične formacije s obzirom na izvedenice kao što su: bielutki , bielusieńki , bialutki , bieluśki , bieluteńki , bieluchny , bieleńki , bialusieńki , bialuśki , bialuteńki , bielusi . Glavni argument za to jest analiza provedena u ovome radu, koja određuje nekoliko morfema koji se ponavljaju, a prisutni su i kod tipičnih nominalnih hipokoristika i kod ovdje analiziranih izvedenih pridjeva. Ovaj rad dotiče se i semantičkih i pragmatičkih efekata tvorbe hipokoristika od poljskih naziva za boje u ulozi atributivnih pridjeva. Istraživanje takvih oblika u Nacionalnome korpusu poljskoga jezika uz pomoć tražilice PELCRA potvrđuje da pridjevski nazivi za boje imaju i semantičke i pragmatičke funkcije hipokoristika koje su određene u rječničkim i enciklopedijskim definicijama. Međutim, hipokoristični morfemi povezani s pridjevima za boje, kao i uz neoznačene pridjeve u antonimnim parovima, ne znače umanjenu veličinu, nego upućuju na pozitivan emocionalni stav govornika te se upotrebljavaju da pojačaju opis doživljaja boje, npr. da upute na to da je određeno svojstvo boje prepoznato u svojoj najvećoj mjeri. Čini se da pragmatički, emocionalni naboj takvih termina nije drukčiji nego u slučaju tipičnih, nominalnih hipokorističnih oblika; razmotreni nazivi za boje općenito (iako ne uvijek) izražavaju pozitivan stav govornika.