Hristiyan Çevreye Ait Eski Türkçe Metinlerde Dinî İfadeler

• Published in: Bilig (Ankara) Vol. 107; no. 107; pp. 63 - 100
• Main Author: Keskin, Berker
• Format: Journal Article
• Language: English; Turkish
• Published: Ankara Ahmet Yesesvi Universitesi, Management Center 30.10.2023
• Subjects: 8th century; Buddhism; Christianity; Christians; Existential constructions; Fragments; Islam; Religion; Turkic languages; Turkish language; Uyghur people
• ISSN: 1301-0549
• DOI: 10.12995/bilig.10703

Türk dili tarihi içerisinde Türkçenin bir yazı dili olarak ilk örnekleri Eski Türkçe devrine aittir. VIII. yüzyılda Orhun Türkçesiyle başlayan bu devir, Eski Uygur Türkçesiyle gelişerek devam etmiştir. Devrin ikinci safhasında ilkine göre hem çok daha fazla sayıda eser ortaya konmuş hem de konular çeşitlenmiştir. Bu bakımdan Eski Uygurcadan miras kalan metinlerin büyük çoğunluğunun dinî bir karakter taşıdığı ifade edilebilir. Budizm çerçevesindeki eserler önde gelmekle birlikte az sayıda da olsa Manihaizm ve Hristiyanlıkla ilgili eser veya metin parçaları bulunmaktadır. Bu çalışmanın esas konusu, Eski Uygurca metinlerdeki Hristiyanlıkla ilgili dinî ifadelerin tespitidir. Öncelikle Hristiyan Türk topluluklarının kabul ettiği Nestûrîlik mezhebi ve bunun Uygurlar arasında yayılımı ana hatlarıyla incelenecek, Hristiyan çevreye ait metinlerin içeriği hakkında bilgi verilecektir. Metinlerde yer alan dinî ifadelerin örnekleriyle birlikte açıklanmasına ek olarak bunların Budist, Manihaist ve diğer Eski Türkçe metinlerdeki varlığı sorgulanacaktır. Ayrıca bu ifadelerin İslamiyet’in kabulü sonrası yazılan eserlerdeki dinî ifadelerle mukayese edilmesi amaçlanmaktadır. The first written examples of the Turkish language belong to the Old Turkish period, which started with the Orkhon Turkish in the eighth century before developing further with the Old Uyghur. In this second phase of the period, more works were presented than in the first phase, and these had a greater diversity of subjects. In this respect, a majority of these texts inherited from the Old Uyghur have a religious character. Although most of the works are related to Buddhism, there is a small number of works or fragments on Manichaeism and Christianity. The main aim of this study is to identify the religious expressions related to Christianity in Old Uyghur. In the first part of this study, I outline the Nestorian sect, which was accepted by the Christian Turkish communities, and its spread among the Old Uyghurs. Then, I explain the content of the texts belonging to the Christian milieu. In addition to explaining the religious expressions in the texts with examples, I question their existence in Buddhist, Manichaean, and other Old Turkish texts. Besides, I intend to compare them with other works written after the acceptance of Islam.