CUSUP MAMAY'IN TOLTOY DESTANI’NDA ETNİK YAPI

• Published in: Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi Vol. 8; no. 21; pp. 211 - 229
• Main Author: ÇÖLOĞLU, Raşit
• Format: Journal Article
• Language: English; Turkish
• Published: Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 15.03.2020
• Subjects: Felsefe & Psikoloji & Sosyoloji; Kültür & Sanat; Tarih; Türk Dili; Ankara; Türkiye; Etnik Yapı; Кыргызы; этническая структура; Toltoy Destanı; Kırgızlar; Эпос ''Толтой'
• ISSN: 2147-2610; 2147-2610
• DOI: 10.33692/avrasyad.629509

Türk boylarının dünya üzerinde geniş alanlara yayılmaları ve çok çeşitli uluslarla temas kurmaları destanlarına da yansımıştır. İlk kayda geçirilen destanlardan Oğuz Kağan Destanı dahil geçtiğimiz yüzyılda derlenen destanlar da bu niteliğini korumuştur. Kırgız Türkleri destan geleneğini günümüzde en canlı haliyle devam ettirmeleri bakımından Türk boyları içinde ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Özellikle Manas Destanı Kırgızların günlük hayatlarının bir parçasıdır. Manas Destanı diğer Kırgız destanlarına göre etnik malzeme bakımdan çok zengindir . Bu makalede Manas Destanı’nda yer alan halkların büyük çoğunluğuna yer veren Toltoy Destanı etnik isimlendirmeler açısından analiz edilmiştir. Toltoy Destanı Doğu Türkistanlı Manasçı Cusup Mamay’dan geçtiğimiz yüzyılın son çeyreğinde derlenmiştir. Er Bagış’ın oğlu olan Toltoy Manas’ın oğlu Semetey ile aynı dönemde yaşamış ve Kırgız halkını tehdit eden düşmanlarla mücadele etmiştir.   Çalışmada tarihsel yöntem ve metin analizi yöntemi kullanılmıştır.  Ele alına etnik unsurların başında Cediger ve diğer Kırgızlar gelmekte, ardından Kızılbaşlar, Türkmenler, Çürçütler, Kara Kıtaylar, Kalmuklar, Şibeler, Kazaklar ve Ruslar gibi diğer halklara değinilmektedir. Çalışma sırasında adı geçen halklar öncelikle tarihi açıdan incelenmiş, ardından Manas Destanı başta olmak üzere diğer destanlarda nasıl işlendikleri anlatılmış, daha sonra da Toltoy Destanı’nında bu halklarla ilgili kısımlar analiz edilmiştir. Sonuç olarak Toltoy Destanı etnik unsurlarla ilgili verdiği bilgiler açısından Manas Destanı’yla paralellik göstermekte ve onunla kıyaslandığında azımsanmayacak bir malzeme sunmaktadır.